Hoe de klapschaats 10 jaar later dan nodig populair werd onder de toppers

Soms bevinden revolutionaire uitvindingen zich onder je neus terwijl je het niet door hebt. Dat was ook het geval met de klapschaats.

De klapschaats werd rond 2000 geïntroduceerd. Maar al in 1991 waren er al verregaande onderzoeken die het voordeel van de klapschaats bewezen. Schaatsers, leveranciers en coaches waren echter niet al te overtuigd van de winst van de schaats. Een ontluisterend verhaal over gemiste kansen, gebrek aan inzicht, roddel, achterklap en gestolen vuilniszakken. 

'Die klapschaats heeft alleen toekomst als je er bij de jeugd mee begint.' Een uitspraak van de uitvinder van de klapschaats, prof. Van Ingen Schenau, in het NRC in de winter van '91/'92. Hij bedoelde dat de klapschaats een aparte techniek vereist die je vroeg moet leren wil hij blijvend effect sorteren. Van Ingen Schenau blijkt ongelijk te hebben gehad. De klapschaats heeft nu succes onder de voeten van schaatsers die er niet jong mee zijn begonnen. Het tegenovergestelde van zijn bewering blijkt het geval: de jeugd begint pas met de klapschaats nu bewezen is dat het ding toekomst heeft.

Gerrit Jan van Ingen Schenau maakte als biomechanicus aan de Vrije Universiteit in Amsterdam twintig jaar geleden al een prototype maakte van een scharnierende schaats, waarbij enkelstrekking mogelijk was.

Maar hij weet ook dat het heel lang bleef bij die theorie. En dan blijkt ook dat er heel veel persoonlijke en vooral ook zakelijke belangen een rol hebben gespeeld om te proberen een revolutie in schaatsland te voorkomen. Daarom zou het nog eens tien jaar duren, voor dat de definitieve doorbraak van de ‘klapper’ kwam.

Er heeft dus bijna tien jaar lang een middel klaargelegen waarmee bijna gratis betere resultaten te behalen waren en niemand heeft het gebruikt. Waarom niet?

Er heeft dus bijna tien jaar lang een middel klaargelegen waarmee bijna gratis betere resultaten te behalen waren en niemand heeft het gebruikt.

Gebrek aan lef....
Ex-kampioen Hein Vergeer had daarover op de tv laatst een theorie: de schaatshallen waren net ingevoerd en de schaatsers waren zo druk met het vestigen van persoonlijke en wereldrecords dat hun hoofd niet stond naar nòg een verbetering. Een onbevredigend verhaal.

Op een kampioenschap gaat het erom zo hoog mogelijk te eindigen; waarom zou een schaatser van de tweede garnituur niet een keertje kampioen willen worden? Niemand wilde luisteren tot eindelijk één persoon genoeg lef had èn niks te verliezen. Dat kan. Domheid bestaat en toeval ook.

Opmerkelijk is het dat in die tussentijd alleen maar stiekem werd gereden op klapschaatsen. De eerste officieel geregistreerde tijd is de 40,63 van sprinter Ron Ket op de Jaap Edenbaan in Amsterdam in februari 1985, maar de doorbraak komt pas als in het gewest Zuid-Holland de junioren André Vreugdenhil en Raymond Barendse nationaal kampioen worden op de klapschaats. 

Trainer Dick de Bles vertelt hoe een groep junioren toen een heel seizoen op klapschaatsen trainde naast een groep rijders op vaste schaatsen en op die manier een voordeel van tien procent aantoonden. 

De Bles herinnert zich hoe fel onder meer trainer Ab Krook ageerde tegen de opkomst van de klapschaats en noemt de ontwikkeling ‘stroop bij tien graden onder nul’. Tegelijk noemt hij de klapschaats de redding van de schaatssport, omdat de ontwikkeling op dat moment echt stil stond. 

Na Zuid-Holland stapten ook al gauw Friese junioren over op klapschaatsen en won Lemster Wieteke Cramer in 1997 de Jeugd Olympische Spelen in Zweden. Uiteindelijk zorgde trainster Sijtje van der Lende er voor dat de dames van de kernploeg de overstap maakten, met als resultaat dat Tonny de Jong tijdens wereldbekerwedstrijden in Berlijn de schijnbaar onverslaanbare  Gunda Niemann klop gaf.

Dat is wat Tonny de Jong overkwam toen ze de stoute schoenen aantrok. Toen iedereen klapschaatste, werd ze weer onopvallend zevende. Dat wil zeggen dat iedere schaatser die de afgelopen tien jaar bij de eerste acht is geëindigd op een groot kampioenschap had kunnen winnen als hij of zij als eerste klapschaatsen had gebruikt Pas na het succes bij Nederlandse rijdsters, durfden ook de mannen voorzichtig over te stappen. 

...of commerciële belangen?
Oud-kernploegcoach Henk Gemser vertelt dat hij snel overtuigd was van de voordelen. Hij spreekt liever van een evolutie, in plaats van een revolutie. Maar Gemser had grote moeite om bijvoorbeeld Europees- en wereldkampioen Hein Vergeer daarvan te overtuigen. 

Gemser weet nu dat er veel meer speelde, zoals de belangen van schaatsfabrikant Viking, waarbij directeur Jaap Havekotte heel bang was dat hij met een pakhuis vol oud ijzer bleef zitten. Gemser: ,,Ik kan nog steeds niet overzien wat de financiële consequenties waren, maar ik vraag me nu nog steeds af of Vergeer in een complot zat met Havekotte.’’ 

Gemser vertelt ook hoeveel moeite het kostte om Ids Postma op klapschaatsen te krijgen, toen die de aansluiting met de top dreigde te missen. ,,Ids zei tegen mij dat hij geen woord over die ‘nichtedingen’ wilde horen. Maar ik wist dat Ids  niet op klapschaatsen mócht rijden.

Contra-spionage
Opmerkelijk is hoe de ontwikkeling van de klapschaats vanuit het buitenland met argusogen werd gevolgd. Wetenschapper Jos de Koning vertelt hoe in de aanloop naar de Olympische Spelen van Nagano in 1998 met de kernploeg in Inzell werd geëxperimenteerd. 

En hoe de concurrentie om de tuin werd geleid. ,,Met de kernploegen deden we tijdens de trainingen allerhande metingen en analyses, die we dan ‘s avonds uitwerkten.  We ontdekten op een bepaald moment dat de huisvuilzakken waar alle papier met verwerkte gegevens en grafieken in zat, door de Duitsers werden meegenomen en werden uitgeplozen. 

We hebben toen een aantal zakken gevuld met alle onzin die we maar konden bedenken en die’s avonds bij de deur gezet. Ik weet niet wat de Duitsers later nog met die gegevens hebben gedaan, maar de zakken waren de volgende ochtend in ieder geval wel weg!’’

| Bron: NRC en diverse weblogs |